Бас мемлекеттік санитарлық дәрігер Ерлан Қиясовтың жаңа қаулысы шықты. Осы қаулы негізінде  коронавирус инфекциясына қарсы «Комирнати» вакцинасын   (Pfizer өндірген, АҚШ) салц жөніндегі әдістемелік ұсынымдар бекітілген.

 Pfizer компаниясының COVID-19 қарсы  вакцинасы: 

•    12  жастан асқан жасөспірімдер;
•    жүктіліктің 16-37 аптасындағы аяғы ауыр әйелдер; 
•    емізулі баласы бар әйелдерге салынбақ.

Құжатта коронавирусқа қарсы  вакцина бастапқы кезде 16-18 жас аралығындағы жасөспірімдерге  салынады деп жазылған. Осы жастағылар толық вакцина алған соң, 15-, 14-, 13 - және 12 - жастағы жасөспірімдерге вакцина салынбақ.

Вакцинация  балалар оқитын оқу орындарында (мектеп, колледж, ЖОО) ұйымдастырылуы мүмкін.

Аяғы ауыр және бала емізетін әйелдерге вакцина салардың алдында дәрігер қабылдауынан бөлек, қан талдауы мен  коагулограмма (көрсеткіштер бойынша) тапсыру міндетті. 

Жүктілікке дейін вакцина салдырмаған әйелдерге «Комирнати» вакцинасын жүктіліктің 16-37 аптасында салу ұсынылады.

«КВИ-мен ауырып жазылған адамдар сауыққаннан кейін вакцинациялау алдындағы жай-күйін бағалау ескеріле отырып, 6 айдан соң КВИ-ге қарсы вакцинациялауға жатады. КВИ-мен ауырып жазылған адамдарды сауыққаннан кейін 3 айдан соң вакцинациялауға жол беріледі» делінген әдістемеде. 

«Комирнати» вакцинасы:

1)    әсер ететін затқа немесе препараттың кез келген басқа компоненттеріне аллергиясы болса;

2)    12 жасқа толмаған балаларға;

3)    жүктіліктің 16 аптасына дейінгі аяғы ауыр әйелдерге;

4)    анамнезінде полиэтиленгликолге немесе туыстас молекулаларға ауыр аллергиялық реакциясы бар адамдарға салынбайды. 

Бас санитарлық дәрігер барлық денсаулық сақтау басқармаларына аумақтық санитарлық-эпидемиологиялық бақылау департаменттерімен бірлесіп, 2021 жылдың 8 қарашасына дейін вацинация ұйымдастыратын медицина ұйымдарының дайындығын тексеруді тапсырған.

1 қарашаға дейін COVID-19 вакцинациясына тартылған медицина қызметкерлері арнайы оқудан өтіп, кейіннен аттестациядан өтуі керек. Оған  дейін вакцина тасымалдау және сақтауға  қажетті жабдықты да дайындау керек (препарат өте төмен – минус 60°C-тан төмен температурада сақталады).

Тұмау белгілері: дене қызуының көтерілуі, қалтырау, бас пен бұлшық ет, тамақтың ауыруы, жөтелу және әлсіздік.
Тұмау тез өрбиді және бірнеше күннен 2 аптаға дейін созылуы мүмкін. Сырқат өкпе қабынуы және бронхит сияқты асқынуларға әкеледі. Сондай-ақ, бұрыннан бар жүрек пен өкпе ауруларын қайта қоздырады

Алдын алу шаралары:

• науқас адаммен байланыста болмауға тырысу;
• науқас адаммен байланыста болғанда бетперде тағу;
• инфекция таралмауы үшін қолды сабынмен немесе бактерияға қарсы құралдармен жуу;
• жөтелгенде және түшкіргенде мұрын мен ауызды бір реттік орамалмен жабу;
• көп адам жиналған жерде болмауға тырысу;
• бөлменің ауасын жиі тазарту.

Оқи отырыңыз: Жөтелді үй жағдайында қалай емдеуге болады?

Тұмауға қарсы екпе салдыру. Тұмау мерзімі басталғанға дейінгі ең тиімді әдіс – вакцина салдыру. Ол тұмауды жұқтыруды төмендетіп, оның адамдар арасында таралмауына көмектеседі. Вакцинация қауіпсіз. Екпе салдырғаннан кейін кейбір адамдарда екпе орнында қызару және ауырсыну, бастың және бұлшық еттің ауыруы, дене қызуының көтерілуі, әлсіздік және жүрек айнуы сияқты жанама әсерлері болуы мүмкін. Дегенмен, олар тез жойылады.

Жүкті әйелдің иммунитеті әлсірейтінін ескере отырып, тұмауға қарсы егілу тиімді. Қазіргі тұмау вакцинасы бала үшін қауіпсіз. Алайда, жүктілік мерзімі 14 аптаға жетпесе, екпе салдыруға болмайды.

Тұмауға шалдыққанда ауруды таратпау және емделу шаралары:

• үйде отбасының басқа мүшелерінен оқшаулану;
• аурудың алғашқы белгілері байқалғанда-ақ дәрігер шақыру;
• бір реттік орамал пайдалану;
• дәрумендерге бай сұйықтықтар ішу;
• дәрігердің нұсқауына сай ем қабылдау.
• 

Сайрам аудандық орталық ауруханасының әкімшілігі Сіздің 23.09.2021ж. №24-13/3455 хатыңызға сәкес, Дүниежүзілік жүрек күніне орайластырылған «Жалғыз әлем, жалғыз үй, жалғыз жүрек» бағдарламасын орыдау мақсатында, өткізілген іс-шаралар туралы мәлімдейді:

1. 7-10 жас аралығындағы 657 оқушымен «Біз жүрегіміз туралы не білеміз?» тақырыбында балаларды адам ағзасының құрылымдық ерекшеліктері туралы хабардар ету мақсатында, медбикелердің қатысуымен 44 тақырыптық сағаттары өткізілді.
2. 11-14 жас аралығындағы 480 оқушымен «Жүрегіңді тыңда!» тақырыбында балалардың жүрек-қантамыр жүйесінің денсаулығы туралы хабардарлығын арттыру мақсатында тақырыбында, медбикелердің қатысуымен 32 тақырыптық сағаттары өткізілді.
3. 18-29 жас аралығындағы 302 ересекпен қан айналымы жүйесінің ауруларын алдын алу, дұрыс тамақтану тақырыптары бойынша сұхбат жүргізілді.
4. 30-64 жас аралығындағы 418 адаммен қан айналымы жүйесінің аурулары, алдын алу, дұрыс тамақтану, артериалдық гипертония тақырыптары бойынша сұхбат жүргізілді.
5. 64 және одан жоғары жастағы 294 қарттармен адаммен қан айналымы жүйесінің аурулары, алдын алу, дұрыс тамақтану, артериалдық гипертония, миокард инфаркті тақырыптары бойынша сұхбат жүргізілді.
6. Іс-шара барысында тұрғындарға 50 буклет, 250 парақша таратылды.
7. Әлеуметтік желілерде 4 ақпарат жарияланды.
8. Аурухананың ресми сайтында 1 ақпарат жарияланды.

Қазақстанда балалардың жоспарлы вакцинациясына арналған біріңғай ресми ресурс пайда болды – EGU.KZ (https://egu.kz)!

Вакциналар мен вакцинация туралы білгіңіз келген, бірақ қандай да бір себептермен ала алмаған барлық ақпарат бір цифрлық/сандық ресурста жинақталған:
- вакцинация (егу) күнтізбесі; - вакциналардың шығу тарихы;
- вакциналардың қауіпсіздігін тексеру кезеңдері туралы ақпарат;
- вакциналар және олар қорғайтын аурулар туралы мәліметтер;
- вакциналар туралы ең кең таралған мифтер/аңыздар.

Сонымен қатар, EGU.KZ сайтында вакциналардың неден тұратынын, егуге қалай дайындалу керектігін және инъекциядан кейін нені күтуге болатынын біле аласыз!

Нашақорлық – заттарға зиянdы тәуелділік, есірткі заттарының ресми тізіміне енгізілмеген. Биологиялық процестер тұрғысынан, есірткіге тәуелділік пен нашақорлық арасында айырмашылық жоқ, Жалғыз айырмашылық — әлеуметтік және құқықтық факторлар. Қорлар, тәуелділік, жағдайды тудырады, алкогольді немесе есірткіге тәуелді. Ұзақ уақыт қолданған кезде пациенттің тұлғасы өзгереді, ақыл-ой мен соматикалық бұзылулар пайда болады. Шығаруды тоқтатқан кезде шығарылу синдромы дамиды.

Нашақорлық – психоактивті дәрілерді теріс пайдалану, тұрмыстық химия және басқа да заттар, есірткі заттарының тізіміне кірмеген. Нашақорлық пен нашақорлық арасындағы айырмашылық таза сипатта болады. Медицина тұрғысынан, бұл – ұқсас мемлекеттер, дамыған тәуелділіктер, кейіннен адамның өзгеруі, әлеуметтік жағдайдың нашарлауы, физикалық және психикалық денсаулық проблемалары.

Ресми түрде, заңды заттарға химиялық тәуелділік заттардың қолданылуына байланысты, соның ішінде – темекіден, алкоголь, ұйықтау таблеткалары мен седативтер, және т. д. Дегенмен, іс жүзінде сарапшылар терминді жиі пайдаланады «субстанцияларды теріс пайдалану» неғұрлым тар мағынада – ұшпа заттар тобының атауы ретінде, үй шаруашылықтарының тобына жатады (жиі емес) өнеркәсіптік химия. Нашақорлықтың барлық түрлерін емдеуді наркология саласындағы сарапшылар жүзеге асырады.

Нашақорлықтың даму себептері мен механизмі

Тұрмыстық химия құралдарын пайдаланған зат есірткі заттарын ең алдымен балалар мен жасөспірімдерге арналған проблема ретінде қарастырады, науқастардың орташа жасы, нашақорлықтан зардап шегеді, 12-14 жаста. Ересектерде есірткіні зақымдау, тұрмыстық және өнеркәсіптік химиялық заттарды пайдалану сирек кездеседі. Қаражат саны бойынша, есірткі заттарын теріс пайдалануда қолданылады – ацетон, еріткіштерді үшін nitrokrasok, бензин, модель ұшақтары үшін отын, аяқ киім полиэтилен, дақ кетіргіштер мен желімдер.

Агенттердің психоактивті әсері ацетонмен қамтамасыз етіледі, гексан, бензол, толуол, ксилол, трихлорэтан, трихлорэтилен, Герхлорэтилен және басқа да компоненттер. Барлық көрсетілген химиялық заттар өте улы және жылдам буланған. Ұзақ мерзімді әсерлері бойынша ең қауіпті — дақ кетіргіштер, толуол және қорғасын бензиндері, ол өте тез жасөспірімдердің ақыл-ойына әсер етеді.

Көшедегі балалар мен нашар отбасылардан шыққан балалар басым болып табылатын заттармен жұмыс істеу қаупі бар, алайда, тұрмыстық химиялық заттар әлеуметтік гүлденген жасөспірімдерді зорлайды. Бұл психиканың ерекшеліктеріне байланысты, жасөспірімдерге тән: тәуелсіздікке ұмтылу, қызығушылығымен, кем дамыған ерік, имитациялық бейімділік «билік органдары» (сол компаниядан келген құрбылар, есірткі затынан зардап шеккен) және өз әрекеттерінің ұзақмерзімді әсерлерін бағалаудың әлсіз қабілеті.

Материалдық заттардың жоқтығынан және зат алуға тырысқанда қиындықтардан, сананың өзгеруіне әкеледі, жасөспірімдер оңай қол жетімді химиялық заттарды пайдаланады, сіз үйден таба аласыз немесе қалта ақшасын сатып аласыз. Барлық құралдар қолданылады, тыныс алу буындары. Нашақорлыққа қарсы басқа да тәсілдер әсердің болмауына байланысты қолданылмайды, немесе тікелей өмірге қауіп төндіреді. Акцияның ауырлығы ингаляцияның тереңдігіне және ингаляциялық буларға заттардың концентрациясына байланысты.

Нашақорлықтың бастапқы кезеңдерінде тұтыну түстерге ұқсас галлюцинациялармен ынталандырылады. Жеке жауап беру сипаттамаларының арқасында барлық жасөспірімдер тәуелді емес. Кейбір балалар өте әлсіз эйфорияны сезінеді, Пайдалану кезінде олар теріс соматикалық симптомдарды анықтады: айнуы, құсу және бас ауыруы. Егер бала бірінші секундтық қолданысқа ие болса, ол үнемі заттарды сығады. Түсіру 5-6 қабылдаудан кейін орын алады.

Уақыт, денесі «бейімделеді» химиялық заттарды тұрақты пайдалану. Бас ауруы мен жүрек айнуы азаяды немесе жоғалады, қозғалыстардың үйлестіруінің болмауы анық емес. Эйфория тезірек келеді, жасөспірім өз галлюцинацияларын ішінара басқаруға үйренеді. Бұл жағдайда заттың дозасы, алдыңғы әсерге қол жеткізу үшін қажет, 2-3 есе артады. Нашақорлық дамиды. Мүдделер шеңбері тарылтады, бала бірінші кезекте басқа нашақорлармен байланысады, компанияда сияқты химиялық агентті сіңдіру, жалғыз. Қабылдауды тоқтату қатал түрде алынып тасталады.

Нашақорлықтың белгілері

Тұрмыстық химия өнімдерін қолданумен есірткіні теріс пайдалану жағдайында қысқа эйфория бар. Психоактивті заттың үш кезеңі бар. Жасөспірімнің бірінші кезеңінде, нашақорлықтан зардап шегеді, жағдай орын алады, алкоголь масты. Ол көңіл-күйді жақсартады, жайлылық, жағымды жылу және сәл ақымақтық, басындағы шуылмен бірге жүреді. Егер сіз зат алмасаңыз, бала өзінің қалыпты жағдайына тез оралады.

Егер науқас буларын тыныс алуды жалғастыра берсе, келесі кезеңге келеді. Жеңілдік және сезімсіздік сезімі бар. Бала қуаныштан қуантады, ол ән айтуды және күлуді қалайды. Көптеген жасөспірімдер осы кезеңде қолдануға тыйым салады, себебі олар қауіпті зардаптардан қорқады. Химиялық агентті жалғастыру арқылы екінші фаза үшіншіден өтеді. Көңілділер орнына келеді «мультфильмдер» — көрнекі және есту галлюцинациялары. Бұл кезеңнің ұзақтығы 2 сағатқа дейін болуы мүмкін, аяқталғаннан кейін депрессия байқалады, летарги, шаршау және әлсіздік.

Бензин буларының ингаляциясымен зақымданған заттар ксилолға байланысты дамиды, бензол және толуол. Нашақорлар бензинмен ылғалданған шүберекті сорып алады. Белгілі бір әсер қолданылғаннан кейін шамамен 10 минуттан кейін пайда болады. Жөтеліп, жұлдырудан кейін, будың тітіркендіргіш әсеріне байланысты, интоксикацияның бастапқы кезеңі басталады, бұл тахикардиямен бірге жүреді, бет тазалау, оқушының кеңеюі, ымырасыз жүру және нашар үйлестіру. Егер жасөспірім бензинді тыныс алуды жалғастыра берсе, алдау және галлюцинациялардың пайда болуы мүмкін. Жарты сағат бойы пайдалануды тоқтатқан кезде, эйфория сізді ащы болып шығады, әлсіздік, сынған, бас ауруы және жүрек айнуы.

Ацетон буының ингаляциясымен субстанцияны теріс пайдалану басқа заттардың қолданылуынан эйфорияның және галлюцинациялардың жарықтығын сәтте дереу дамыту арқылы ерекшеленеді. Зәрлеу бірнеше тыныс алудан кейін пайда болады. Жеңілдік пен көңіл-күйдің жоғарылауы аясында, уақытты бағдарлаудың жарықтығы жарқын болып келеді, түрлі-түсті галлюцинация (әдетте – сексуалдық). Сыртқы әлеммен байланыс жоғалады, жасөспірім не болып жатқанына жауап бермейді. Дәрігерді тоқтатқаннан кейін тітіркену пайда болады, айнуы, әлсіздік және әлсіздік.

Желімнің түтінін ингаляциялау кезінде заттарға теріс әсер ету – өмірге қауіп төндіретін заттардың аса қауіпті түрлерінің бірі, психоактивтік зат алу жолына байланысты. Балшық сіңіреді, оны сөмкеге құйыңыз, содан кейін сөмкені басына қойыңыз. Кейде мас күйінде жылдам басталуына байланысты балалардың басынан сөмкені алудың уақыты жоқ, ауаға қол жеткізуді қамтамасыз ету, және тұншығудан өледі. Желімді пайдаланған кезде, басқа да заттарға ұшырағандар сияқты, эйфория бар, галлюцинация. Шешімнің соңы апатиямен аяқталады, сынған, жүрек айнуы мен бас ауыруы.

Еріткіш буының ингаляциясымен зақымданған заттар өткір көңіл-күй өзгеруімен үйлесетін сананың бұзылуымен сипатталады. Қуанышты қуаныш күтпеген жерден ашулануы мүмкін. Біраз уақыттан кейін көңіл-күй жақсарады, аудио және визуалды галлюцинация, айналмалы айнуы, бас ауыруы, летарги және ауыр шаршау.

Нашақорлықтың әсері

Нашақорлықпен, жасөспірімдердің күйі мен тәртібінің өзгеруі. Ата-аналарға ескерту белгілері түсініксіз ыңғайсыздық болуы керек, ұйқының бұзылуы, летарги, бас ауруы, апатия, оқуда қызығушылық жоғалту, клубтар мен секциялардағы қызмет. Ұзақ уақыт бойы бар токсикоманиямен (жыл және одан көп) ауыр психикалық және соматикалық бұзылулар орын алады. Баланың дене салмағы азаяды, оның тырнақтары мен шаштары сынған. Зиянды терінің түсі, жердегі, бөртпе беті. Қабыну зақымдары химиялық заттармен байланыста болатын жерлерде пайда болады. Әдеттегі летаргия, ұйқылық, жаңа ақпаратты үйренудегі қиындықтар, оқыту кешігіп. Деммения уақыт өте келе дамиды.

Шығару синдромы химиялық заттарды тұрақты пайдаланудың 3-6 айынан кейін пайда болады. Нашақорлық жағдайында заттардың қолданылуын тоқтату гневпен жүреді, агрессия, ұйқының және тәбетінің бұзылуы, бас аурулары, оқушының кеңеюі, дірілдеп, бұлшық еттерін тартады. Мазасыздық, тітіркену және дисфорияның ауысуы, ұйқысыздық пен стигматизм. Шығудың ұзақтығы шамамен 2 апта, Шығудың қалдық әсері бір жарым айға дейін сақталуы мүмкін.

Нашақорлықты емдеу және болжау

Нашақорлықты ұзақ уақыт бойы көп сатылы емдеу қажет. Алдымен науқас, нашақорлықтан зардап шегеді, есірткі немесе психиатриялық ауруханада орналастырылған. Шығару синдромымен күрес жүргізу, детоксикация әрекеттерін жүргізу: тұзды ерітінділер мен глюкоза ерітіндісін трансфузификациялау, витаминдер тағайындаңыз, неотропты препараттар мен ішкі органдардың қызметін қалыпқа келтіруге арналған құралдар. Қажет болса, гемодиализ затпен қорқыту үшін қолданылады, гемосорбция немесе мәжбүрлі диурез әдісі.

Сонымен қатар, науқастың психикалық жағдайын қалыпқа келтіру бойынша жұмыс жүргізілуде. Delirium үшін транквилизаторлар және нейролептиктер қолданылады, ауыр депрессия – антидепрессанттар. Себебі, антипсихотиктер улы заттарға деген құштарлықты төмендетеді және мінез-құлықтың бұзылу деңгейін төмендетеді, Осы топтағы препараттар өткір психоз құбылыстарын жойғаннан кейін қолданыла береді. Дәрігерлік терапиямен қатар, электрлік ынталандыру және рефлекторлық терапия жүргізіледі. Нашақорлыққа ұшыраған науқастар жеке және топтық психотерапияға жатады.

Балалар мен жасөспірімдермен жұмыс өнімділігі, нашақорлықтан зардап шегеді, барлық отбасы мүшелерінің қатысуымен көтеріледі. Қатысушы нарколог науқастың ата-анасымен сөйлеседі, оларға сипаттамаларын түсіндіру, табиғат пен улы тәуелділіктің әсері, содан кейін оларды психотерапевтке жібереді. Отбасылық терапия отбасылық қарым-қатынастарды қайта қарастырады, оқыту әдістері мен балаларды бақылау. Ата-аналардың қатысуы отбасылық проблемаларды және қарама-қайшылықтарды жоюға мүмкіндік береді, ол, мүмкін, улы заттарды пайда болды. Жақсы ұйымдастырылған бақылау және отбасы мүшелерінің құзыретті қолдау жасөспірімнің өз қабілеттеріне деген сенімін арттырады және қалпына келтіру ықтималдығын арттырады.

Нашақорлықтың болжамдары пайдалану ұзақтығына байланысты, отбасылық жағдайлар, психикалық бұзылулардың және интеллектуалдық кемістіктердің болуы немесе болмауы. Оңтайлы тәсілмен пайдалану тәжірибесі аз ақыл-есте қауіпсіз балалар (күн тәртібін ұйымдастыру, достық отбасылық қатынастар, әлеуметтік айналымның өзгеруі) ұшпа химикаттарды пайдаланудан толықтай құтылуға мүмкіндік бар. Ұзақ уақыт пен пайдаланудың ұзаққа созылуымен болжам нашарлайды. Бастапқы бұзылудың фонында нашақорлық дамиды, жеке тұлғаны және интеллектуалдық бұзылыстарды дамыту. Зиянды зиянды бұзылулармен деммения диагноз қойылады.