Темекі шегу – қоғамның темекі шегетін де, шекпейтін де бөліктерінің әлеуметтік мәселесі. Біріншісі үшін – темекіні тастау, екіншісі үшін – темекі шегетін қоғамның ықпалынан аулақ болу, сонымен қатар өз денсаулығын қорғау проблема болып саналады, өйткені адам өзі темекі шегіп, темекі құрамындағы никотин мен басқа заттарды жұтқаннан гөрі темекі шегушілер шығаратын түтінмен демалу анағұрлым қауіпті болады.

Егер бұл мәселені жеке әлеуметтік топ аясында қарастыратын болсақ, онда бұл проблема мектеп оқушылары арасында ең өзекті болады. Оқушының қалыптаспаған санасына құрдастарының ықпалы өте зор болғандықтан, алаңдауға себептер жеткілікті. Темекі тартатын ата-аналар да, темекі тарту зиян деп ойламайтын адамдар да жаман үлгі көрсетуі мүмкін.

Ғылыми зерттеулер көрсеткендей, темекі шегуді тоқтату  адамның темекі шегуді бастаған жасына байланысты: бұл жаман әдет неғұрлым ерте болса, одан бас тарту соғұрлым қиын болады. Ерте жастан темекі шегуден бас тарту жеке адамға ғана емес, сонымен қатар бүкіл қоғамға денсаулық жағынан, экономикалық жағынан пайда әкеледі.

Жас жігіттің темекі шегу немесе темекі шекпеу туралы шешіміне көптеген сыртқы факторлар әсер етеді, бірақ құрдастарының ықпалы зор болады. Жастар темекі шегудің зияны туралы біледі, алайда достары темекі шегуді ұсынған кезде зияны мен пайдасын басқаша бағалайды.

Темекі шегу проблемасы, дәлірек айтқанда, денсаулық мәселесіне қатысты өткір проблема болып тұрмаған кезде адам ойланады: «темекіні мүлдем тастау қаншалықты қажет? Әлде темекіні аздап шегуге тырысып көрсе ше? Адамдар темекі шегеді ғой, ештеңе жоқ … Мүмкін бәрі қорқынышты емес шығар? Темекі шегу зиянды, бірақ қазір не зиянды емес? Неге темекі шегуден бас тартып, өзімді қолайсыз сезінуім керек?». Өзін-өзі ақтауға қарамастан, темекі шегетін әрбір адам, тіпті денсаулығы жақсы болса да, темекі шегудің зиянды екенін түсінеді. Дені сау адамға науқастың жағдайын түсіну қиын, ал денсаулығын құрту оны қалпына келтіруден гөрі оңай.

Иә, шынымен де, темекі шегуші өзін қалыпты сезінсе, неге темекі шегуден бас тартуға байланысты азап шегу керек? Жоғарыда айтылғандардың бәрі темекіні тастауға тырысқан, бірақ уақытша қиындықтарды сезінген, бұл ойдан бас тартқан адамдарда жиі кездеседі. Себебі, темекі шегуден бас тартуға жеңіл қарауға болмайды. Адам темекі шегуден бас тартуға қаншалықты уәжді болғанына қарамастан, өзі үшін темекі шегу проблемасына көңіл қойып, темекі шегуден бас тартуға барынша назар аудару керек.

Сигарет, вейп және темекі қыздыру жүйесінің айырмашылығы неде?

Электронды сигарет – вейптердің сатылымда пайда болуы никотинге тәуелді адамдар арасында үлкен толқулар тудырды. Мұндай құрылғылардың зияны туралы даулар әлі де жалғасып жатыр, бірақ жүргізілген клиникалық зерттеулер электронды сигареттің денсаулыққа қауіпті екенін көрсетті.

Темекі шегетін сұйықтықтың температурасы жоғарылаған кезде бу шығаруға арналған қыздыру құрылғысы ерін мен ауыз қуысының шырышты қабығын, сондай-ақ тыныс алу жолдарын күйдіреді.

Темекі шегуге арналған сұйықтықтың құрамына кіретін диацетил тыныс алу жолдарының шырышты қабығына зақым келтіреді, оның салдары бронхит болуы мүмкін.

Никотин сұйықтығы психобелсенді зат сияқты әсер етеді, сонымен қатар жүрек, орталық жүйке жүйесі және өкпе жұмысын бұзады.

Жасөспірімдер арасында электронды сигареттің танымалдығы никотинге тәуелділіктің ерте қалыптасуына әкеледі.

ДДСҰ-ның Темекіге қарсы күрес жөніндегі негіздемелік конвенциясының (ДДСҰ ТКНК) 13-бабына сәйкес, тікелей және жанама жарнаманың барлық түрлеріне, темекі сатуға және темекі демеушілігіне жәрдемдесуге толық тыйым салу енгізілуге тиіс.

Бала құқықтары туралы Конвенцияның 36-бабына сәйкес, балалардың өз мүдделері үшін пайдаланатын немесе олардың әл-ауқаты мен дамуына зиян келтіретін кез келген қызметтен қорғалуға балалардың құқығы бар. Бұған балаларға бағытталған темекі өнімдерінің маркетингі кіреді, бұл олардың дені сау болып дамуына және жас кезінде пайдалануына айқын кедергі болып табылады.

Вейптер баламалы сигарет болып саналмайды. Әрине, олар зиянды әдетке айналады да, қандай да бір баламасыз денсаулыққа салдары болады. Құрылғыларға арналған сұйықтықтардың құрамында көбінесе никотин болатындықтан, олар тәуелділікпен күресудің сенімді тәсілі ретінде қызмет етеді деп айтуға болмайды.

Вейп шегуге дағдыланған адам никотиннің дозасын алуды жалғастырады, тәуелділіктің өзі жойылмайды. Жаман әдеттен арылуға тырысқанда, оны дереу және толығымен тастау керек. Никотин дозасын алудың балама нұсқаларын қолдану зиянды тәуелділікпен толық күресуге мүмкіндік бермейді. Егер адам никотинді қоспай вейпті қолдануға тырысса, онда уақыт өте келе ол әдеттегі сигаретті тартуды қалайды.

Темекіні қыздыру жүйесі – бұл кішкене қорап түріндегі құрылғы, сигарет стигін батыруға және оны қыздырғаннан кейін темекі шегуді жүзеге асыруға арналған.

Темекіні қыздыруға арналған мұндай жүйе алғаш рет 1988 жылы пайда болды, бірақ ол кезде қатты танымал болмады. Кейінірек оған үлкен темекі компаниялары назар аударды, олар бастапқы нұсқасын жетілдірді және оны өте стильді етіп жасады. Бұл электронды сигареттердің ерекшелігі бар, ондағы темекіге от жақпайды, тек белгілі бір температураға дейін қыздырады, бұл жану өнімдерін бөліп шығармайды-мыс.

Темекі шегу, вейп немесе сигарет тартуды темекі шегушінің өзі таңдайды. Электронды гаджеттер нарықта жақында пайда болғандықтан, олардың ағзаға әсері толық зерттелген жоқ. Бірақ кез келген жағдайда әдеттегі және электронды сигаретті салыстыра отырып, екі нұсқа да ағзаға әртүрлі дәрежеде қауіп төндіретіні анық. Сондықтан өз денсаулығына және жақындарының денсаулығына қамқор болатын адамдар сигареттен толығымен бас тартқан дұрыс.

Шылымқорларға қандай ауруларға дайын болу керек?

Темекі шегуден мүмкіндігінше тезірек бас тарту үшін осы тәуелділік салдарынан қандай аурулардың пайда болатынын білу керек. Егер ештеңе жасалмаса, онда сарапшылардың пікірінше, 2030 жылға қарай дүниежүзінде мерзімінен бұрын қайтыс болудың маңызды себептерінің бірі темекі шегу болады! Темекі шегу адамның ішкі ағзаларының жұмысына қалай әсер ететінін қарастырайық:

– ми функциясының бұзылуы: қан айналымының бұзылуы, тромбтың пайда болуы, артериялардың жарылуы және миға қан құйылу инсультқа әкеледі;

– көміртегі тотығы қандағы гемоглобинді блоктайды, осылайша оттегі ағзадағы тегіс бұлшықеттерге нашар түседі және қан тамырлары мен жүрек бұлшықетінің зақымдануы сөзсіз;

– темекі шегетіндер, негізінен, жоғары қан қысымынан зардап шегеді;

– холестерин деңгейі жоғарылайды, ал бұл миокард инфаркті сияқты көптеген жүрек ауруларына себеп болады;

– темекі шегушінің созылмалы бронхиті, темекіге құмар әрбір екінші адам 10 жыл үзбей темекі тартқаннан кейін дамиды;

– темекі шегу асқазандағы тұз қышқылының белсенділігін арттырады, нәтижесінде жоғары қышқылдығы бар гастрит, асқазан жарасы, асқазан қатерлі ісігі пайда болады;

– эндартериит ауруының маңызды себептерінің бірі – белсенді темекі шегу (гангрена және аяқ-қол ампутациясы);

– қуықтың қатерлі ісігі, темекі шекпейтіндерге қарағанда, қырық жастағы темекі шегушілерде жиі кездеседі. Аурудың алғашқы белгілері: зәрдегі қан, зәр шығару қиындығы және жамбас аймағындағы ауырсыну;

– ауыз қуысы мен өңештің қатерлі ісігі – түтіндетуге құмар адамдардың басқа да созылмалы ауруларымен бірге жүреді;

– жүктілікті тоқтатудың себебі – көп темекі шегу, туылған балалардың салмағы аз, физикалық және интеллектуалдық жағынан әлсіз болады, жиі ауырады;

– темекі шегетін ата-аналардың балалары пассивті темекі шегушіге айналады, жұқпалы аурулармен жиі ауырады.

Темекі шегу иммундық жүйенің әлсіреуіне әкеледі, яғни кез келген ауру, тіпті тұқым қуалайтын ауруларға бейімділіксіз және қоздырғыш факторларсыз да, күтпеген жерден пайда болуы мүмкін. Әдеттегі суық тию, өлім қаупі жоғары ауыр асқынуларға айналуы мүмкін.

Сулейманова Наталья Абдулмажитовна

ҚР ДСМ Қоғамдық денсаулық сақтау ұлттық орталығы бөлімінің жұқпалы емес аурулардың алдын алу басшысы